ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ-Γιάκομπ Μπαχόφεν (2).

 ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ. 

2.Ένα κείμενο του Μπαχόφεν και συμπεράσματα από το έργο του. 

 

J.Bachofen. 

Das Mutterrecht 

Γ. Μπαχόφεν, ''Το μητρικό δίκαιο''   .

''Ο σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να ερευνήσουμε ένα ιστορικό φαινόμενο που μέχρι σήμερα έχει απασχολήσει λίγους και το οποίο κανένας δεν έχει εξετάσει πλήρως. Φοιτητές της αρχαιολογίας αδυνατούν να αναφερθούν πάνω στη μητριαρχία . Η ίδια η λέξη είναι καινούργια , όπως είναι και ο τύπος της οικογένειας στην οποία αναφέρεται. Όχι μόνο έχουμε έλλειψη από εκτενείς εισαγωγικές εργασίες , αλλά ακόμα και σήμερα κανένας ερευνητής δεν έχει κάνει κάποια προσπάθεια να παρουσιάσει εκείνο το στάδιο του πολιτισμού στο οποίο ανήκει η μητριαρχία. Μιλώντας για αυτή ,εισερχόμαστε , επομένως, σε ένα εντελώς ανεξερεύνητο έδαφος. Αυτή η μελέτη θα μας οδηγήσει από τους γνωστούς αιώνες της αρχαιότητας ,σε πιο παλιές εποχές και από τον κόσμο των ιδεών με τον οποίο είμαστε εξοικειωμένοι , σε ένα παρελθόν ,σε ένα αρχαιότερο περιβάλλον , πλήρως άγνωστο. Οι λαοί ,με τα ονόματα των οποίων συνδέεται σχεδόν αποκλειστικά το μεγαλείο της αρχαιότητας ,πρέπει να υποχωρήσουν στο παρασκήνιο, ενώ άλλοι ,που δεν έφτασαν ποτέ στα ύψη του κλασικού πολιτισμού, θα καταλάβουν τη θέση τους .Ένας άγνωστος κόσμος ξαφνικά θα μας αποκαλυφθεί . Και, όσο πιο βαθιά εισχωρούμε σε αυτόν τον κόσμο, τόσο πιο παράξενα γίνονται για μας τα πράγματα. Παντού συναντούμε ιδέες αντίθετες στις ιδέες ενός ανεπτυγμένου πολιτισμού, ερχόμαστε αντιμέτωποιμε πιο παλαιές οπτικές, γιατί εισερχόμαστε σε μια εποχή με έναν δικό της χαρακτήρα και μια ηθική που μπορεί να αξιολογηθεί μόνο στη βάση των δικών της αρχών.

Ο γυναικοκρατικός οικογενειακός νόμος ,δεν φαίνεται παράξενος μόνο σε εμάς όταν τον μελετούμε. Ήδη οι αρχαίοι τον έβλεπαν ως κάτι το περίεργο. Συγκρινόμενος με τον ελληνικό τρόπο ζωής, αυτός ο παλαιότερος νόμος στον οποίο ανήκει η μητριαρχία, από τον οποίο έχει προέλθει και από τον οποίο και μόνο μπορεί να εξηγηθεί, φαίνεται πράγματι αξιοπερίεργος.

O σκοπός της ακόλουθης έρευνας είναι να παρουσιαστεί η ζωτική αρχή που βρίσκεται στη βάση αυτής της γυναικοκρατικής εποχής. Επιθυμώ να την παρουσιάσω στις πραγματικές της σχέσεις με τα κατώτερα στάδια του πολιτισμού από τη μια μεριά, και από τα πιο ανεπτυγμένα από την άλλη.

Συνειδητοποιώ πλήρως ότι ανέθεσα στον εαυτό μου μια εργασία που μπορεί να επεκταθεί σε πολύ περισσότερα πράγματα από αυτά που θα μπορούσε να υποδεικνύει ο τίτλος που διάλεξα. Θα επεκταθεί σε όλες τις φάσεις των γυναικοκρατικών ηθών, φωτίζοντας τόσο τα επιμέρους χαρακτηριστικά του, όσο και τη θεμελιώδη αρχή που τα συνδέει. Συνεπώς ευελπιστώ να αναπαραστήσω την εικόνα ενός σταδίου του πολιτισμού που έχει υποχωρήσει, σε κάποιες περιοχές έχει παύσει εντελώς, από την πιο ανεπτυγμένη κλασσική εποχή. Ο στόχος μου μπορεί να φαντάζει πολύ φιλόδοξος. Αλλά μόνο αν διευρύνουμε την οπτική μας στα πιο ευρύτερα όριά της είναι πιθανό να αποκτήσουμε μια πλήρη κατανόηση και να επεκτείνουμε την επιστημονική ιδέα με την διαύγεια και την ακρίβεια που συνθέτουν την ουσία της γνώσης.

Από όλες τις αναφορές που αποδεικνύουν την ύπαρξη της μητριαρχίας στην πιο φυσική της μορφή, οι πιο ξεκάθαρες και με μεγαλύτερη αξία είναι αυτές που αφορούν τους Λύκιους. Οι Λύκιοι , όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, ονομάτιζαν τα παιδιά τους όχι με το όνομα του πατέρα τους, όπως έκαναν οι Έλληνες, αλλά με το όνομα της μητέρας τους. Σε όλες τις γενεαλογικές τους αναφορές τόνιζαν μόνο τη μητρική γραμμή καταγωγής και αποφάσιζαν την ιεραρχία που θα καταλάμβανε το παιδί μόνο σε συνδυασμό με αυτόν της μητέρας. Ο Νικόλαος ο Δαμασκηνός εμπλούτισε αυτές τις πληροφορίες ,αφού του τράβηξαν την προσοχή τα αποκλειστικά κληρονομικά δικαιώματα που είχαν οι θυγατέρες. Εντόπισε τη ρίζα των δικαιωμάτων αυτών σε έναν παραδοσιακό νόμο των Λύκιων , ο οποίος ήταν ένας άγραφος νόμος , και ο οποίος ,σύμφωνα με την αναφορά του Σωκράτη ,πρέπει να θεωρηθεί ότι είχε δωθεί στους ανθρώπους από τους ίδιους τους Θεούς. Αν και ο Ηρόδοτος δεν βλέπει τίποτα παραπάνω στους νόμους αυτούς από μια εκτροπή των ελληνικών εθίμων, η παρατήρηση ότι έχουν μια εσωτερική ενότητα πρέπει να μας οδηγήσει σε μια βαθύτερη ερμηνεία. Αυτό που βλέπουμε , δεν είναι κάτι το ασυνάρτητο αλλά κάτι το συστηματικό, δεν είναι αυθαίρετο, αλλά φαίνεται ότι αναδύθηκε από κάποια αναγκαιότητα.Επιπλέον,όταν αρνούμαστε κατηγορηματικά οποιαδήποτε επιρροή πάνω σε έναν γραπτό νόμο, η υπόθεση ότι αυτά τα έθιμα δεν αποτελούν παρά μια ασήμαντη ανωμαλία, χάνει την τελευταία της ισχύ ως επιχείρημα.Η σύγχρονη ελληνορωμαϊκή πατριαρχία έρχεται σε αντίθεση με έναν κώδικα οικογενειακής ηθικής που είναι το άμεσο αντίθετό του ,τόσο στις θεμελιώδεις αρχές του όσο και στη συνακόλουθη ανάπτυξή τους .Αυτή η ιδέα επιβεβαιώνεται περαιτέρω, από την ανακάλυψη παρόμοιων νόμων ανάμεσα και σε άλλες φυλές. Σύμφωνα με ένα αιγυπτιακό έθιμο , που μας μαρτυρεί ο Διόδωρος, μόνο οι θυγατέρες είναι υπεύθυνες για τη στήριξη των ηλικιωμένων γονέων τους. Αυτό αντιστοιχεί πλήρως στα αποκλειστικά κληρονομικά δικαιώματα των Λύκιων. Αλλά , αν και η πρακτική αυτή φαίνεται να συνδέεται με το σύστημα των Λύκιων ,μια αναφορά του Στράβωνα πάνω στους Καντάβρους μας οδηγεί στην ανακάλυψη και άλλων παραλλαγών της ίδιας αρχής. Όπως αναφέρει ο Στράβωνας, ανάμεσα στους Καντάβρους , οι αδερφοί είναι αυτοί που αφήνουν το σπίτι και εξοπλίζονται με προίκα που τους δίνουν οι αδερφές τους. Εκτός από την παρουσίαση μιας εξαιρετικά ολοκληρωμένης εικόνας, αυτά τα γεγονότα αποδεικνύουν επίσης την υπόθεση ότι η μητριαρχία δεν είναι απλώς μια ασυνήθιστη εξέλιξη ,μια ιδιομορφία ενός έθνους , αλλά είναι χαρακτηριστικό ενός ολόκληρου πολιτιστικού σταδίου .Δεδομένης της ομοιομορφίας της ανθρώπινης φύσης, πρέπει να συμπεράνουμε ότι η μητριαρχία δεν εξαρτάται ούτε περιορίζεται από φυλετικούς νόμους. Τελικά, πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας όχι τόσο στην εσωτερική αρμονία που επικρατεί στις διάφορες μορφές της που έχουν ανακαλυφθεί, αλλά στην ταυτότητα της θεμελιώδους ιδέας που διέπει όλο το σύστημα.

Σε αυτή τη σειρά των γεγονότων, οι αναφορές του Πολύβιου σχετικά με τις 100 αριστοκρατικές οικογένειες των Λοκρών , οι οποίες χαρακτηρίζονται από μητρική γενεαλογία, προσθέτουν ακόμη περισσότερο εγγενώς σχετικό υλικό, η ορθότητα και η σημασία του οποίου θα αποδειχθεί κατά τη διάρκεια αυτής της έρευνας.

Η μητριαρχία ανήκει σε ένα παλαιότερο στάδιο του πολιτισμού από ό,τι το πατριαρχικό σύστημα και στη πλήρη και μεγαλύτερή της ισχύ θρυμματίστηκε από τη νικηφόρα πατριαρχία.

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται από το ότι οι γυναικοκρατικοί τύποι κοινωνιών απαντώνται ανάμεσα σε αυτά τα έθνη που είναι παλαιότερα από τους Έλληνες. Αποτελούν ουσιαστικό μέρος αυτού του πρωταρχικού πολιτισμού του οποίου τα χαρακτηριστικά είναι τόσο στενά συνδεδεμένα με την επικράτηση της μητριαρχίας όσο ο ελληνισμός με την εξουσία του πατέρα.

Η αξιοσημείωτη συνοχή που μαρτυρείται στη γυναικοκρατική κουλτούρα δείχνει ξεκάθαρα την ύπαρξη μιας κυρίαρχης δομής, της οποίας κάθε έκφραση είναι προϊόν της ίδιας αρχής.Αποτελεί ένα αυτοτελές στάδιο στην ανάπτυξη του ανθρώπινου πνεύματος. Η κυριαρχία του μητρικού στοιχείου δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή ως ένα μεμονωμένο φαινόμενο.

Απο την άλλη, μια τέτοια ηθική, για παράδειγμα, όπως αυτή που επιδεικνύει ο ελληνικός πολιτισμός στο απόγειό του, δεν μπορεί να συνδεθεί με αυτήν.Η ίδια αντίθεση ανάμεσα στην πατριαρχική και τη μητριαρχική αρχή, πρέπει αναγκαστικά να διαπερνά κάθε φάση της ζωής σε αυτούς τους δύο πολιτισμούς .

Η συνοχή της γυναικοκρατικής αρχής επιβεβαιώνεται από την προτίμηση της αριστεράς πλευράς έναντι της δεξιάς,κάτι που συναντάται συνήθως στους μητριαρχικούς λαούς .Ο χειρισμός με το αριστερό ανήκει στην παθητική φύση της γυναίκας , ενώ η δεξιά είναι χαρακτηριστική του ενεργητικού αρσενικού. Για να κατανοήσουμε αυτήν την ιδέα, δεν χρειάζεται παρά να θυμηθούμε τον ρόλο που παίζει το αριστερό χέρι της Ίσιδος στην περιοχή του Νείλου, ένα από τα προπύργια της μητριαρχίας .

Μόλις συνειδητοποιήσουμε αυτήν την τάση, σύντομα μας αποκαλύπτονται και άλλα πολυάριθμα γεγονότα , που μαρτυρούν τη σημασία και την καθολικότητά της , και την αποσυνδέουν από μια απλή φιλοσοφική υπόθεση .Στα ήθη και τις συνήθειες της κοσμικής καθώς και της θρησκευτικής ζωής, στα χαρακτηριστικά των ενδυμάτων αλλά και της κομμωτικής,αλλά επίσης στην έννοια ορισμένων ιδιωματισμών του λόγου, η ίδια θεμελιώδης αρχή βρίσκει επανειλημμένη την έκφρασή της .Είναι η διατύπωση της αρχής major honos lavarum partium (μεγαλύτερη δόξα στο αριστερό μέρος),που συνδέεται στενά με τη μητριαρχία.

Σε καμία περίπτωση δεν είναι λιγότερο σημαντική μια δεύτερη έκφραση του ίδιου θεμελιώδους νόμου: αυτή της επικράτησης της νύχτας έναντι της ημέρας, της ημέρας η οποία γεννιέται από την μήτρα της. Μια αντίθετη αντίληψη θα ερχόταν αναμφισβήτητα σε σύγκρουση με την ιδέα της γυναικοκρατίας.

Ήδη στην αρχαιότητα , η προτίμηση προς τη νύχτα έχει συνδεθεί με αυτήν της αριστερής πλευράς , και τα δύο έχουν συνδεθεί με την κυριαρχία της μητρικής επιρροής.Σε αυτήν την περίπτωση επίσης , πανάρχαια έθιμα και συνήθειες, όπως ο υπολογισμός του χρόνου με βάση τις νύχτες, η επιλογή της νύχτας για τη διεξαγωγή των μαχών ,των συνελεύσεων συμβουλίων και των δικαστηρίων, δηλαδή η προτίμηση του σκοταδιού για την άσκηση κοινωνικών λειτουργιών, δείχνουν ότι δεν έχουμε να κάνουμε με μια φιλοσοφική υπόθεση μεταγενέστερης προέλευσης, αλλά με έναν πραγματικό αρχαίο τρόπο ζωής. Συνεχίζοντας πάνω σε αυτή τη γραμμή συλλογισμού, θα αναγνωρίσουμε εύκολα την προτίμηση της σελήνης έναντι του ήλιου και της δεκτικής- παθητικής γης έναντι του γονιμοποιού και ενεργητικού ωκεανού, ως αναπόσπαστα χαρακτηριστικά μιας εποχής που ήταν κατά κύριο λόγο μητριαρχική .Σε αυτές τις παρατηρήσεις προστίθεται η προτίμηση της δυσοίωνης πτυχής της ζωής,δηλαδή του θανάτου, έναντι της φωτεινής πτυχής της δημιουργίας, της υπεροχής των νεκρών έναντι των ζωντανών και της λύπης έναντι της χαράς .Κατά τη διάρκεια αυτής της έρευνας οι παρατηρήσεις αυτές θα ενισχυθούν με μια ισχυρότερη επιβεβαίωση και βαρύτητα .Σε αυτό το σημείο εμφαθύνουμε σε μια ιδεολογία στην οποία η μητριαρχία δεν εμφανίζεται πλέον ως ένα παράξενο και ακατανόητο φαινόμενο, αλλά ως μια ομοιογενής οντότητα .Ωστόσο, η εικόνα που έχουμε εξακολουθεί να έχει πολλά κενά και ασαφή σημεία .Αλλά κάθε ανακάλυψη που στηρίζεται σε στέρεες βάσεις κατέχει την ασυνήθιστη δύναμη να προσελκύει γρήγορα οτιδήποτε σχετίζεται με αυτήν στη δική της σφαίρα, δείχνοντας έτσι πρόθυμα τον δρόμο από τα προφανή στα κρυμμένα γεγονότα .Ακόμα και μια μικρή υπόνοια που αφήνει ένας συγγραφέας της αρχαιότητας αρκεί συχνά για να αποκαλυφτούν νέες όψεις .Ένα τέτοιο παράδειγμα μας προσφέρεται από την διάκριση υπέρ της αδέρφης και του νεογέννητου παιδιού. Και οι δύο αυτές συνήθειες ανήκουν στη μητρική αρχή, και προβάλουν τον θεμελιώδη νόμο της με μια νέα μορφή .Η μεγαλη σημασία που έδιναν στην εκ της αδερφής συγγενική σχέση, υποδηλώνεται από μια παρατήρηση που κάνει ο Τάκιτος σχετικά με την αντίστοιχη γερμανική συνήθεια . Μια παρόμοια αναφορά του Πλουτάρχου πάνω στα ρωμαϊκά έθιμα, αποκαλύπτει το γεγονός ότι εδώ, επίσης, δεν αντιμετωπίζουμε ένα τυχαίο , τοπικό έθιμο, αλλά τις επιρροές μιας παγκόσμιας αρχής. Η προτίμηση του νεογέννητου παιδιού αναγνωρίζεται πλήρως από τον Φιλόστρατο στις Ηρωικές Ιστορίες του. Και, αν και, το έργο αυτό προέρχεται από μια ύστερη περίοδο, αποτελεί παρ'όλα αυτά έργο μεγάλης σημασίας στην έκθεση των αρχαιότερων ιδεών. Ένας μεγάλος αριθμός ασύνδετων παραδειγμάτων, συλλεγμένα εν μέρει από μυθικές παραδόσεις και εν μέρει από ιστορικές αναφορές,ενισχύουν τις πληροφορίες για αυτές τις δύο πρακτικές, αποδεικνύοντας την καθολική εφαρμογή τους καθώς και την αυθεντικότητά τους.Δεν είναι δύσκολο να δούμε με ποια φάση της γυναικοκρατικής ιδέας σχετίζεται καθένα από αυτά τα φαινόμενα .Η προτίμηση της αδερφής αντί του αδερφού, δίνει μια απλως νέα έκφραση σε αυτήν της κόρης αντί του γιού. Η προτίμηση του νεότερου παιδιού συνδέει αναγέννηση της ζωής με εκείνον τον απόγονο από την μητρική πλευρά, ο οποίος, επειδή γεννήθηκε τελευταίος, θα είναι και ο τελευταίος που θα πεθάνει.

H οικογένεια που βασίζεται στον πατριαρχικό νόμο σύντομα παγιώνεται σε έναν ξεχωριστό από την κοινωνία ,οργανισμό, ενώ η μητριαρχική οικογένεια φέρει τον τυπικό κολλεκτιβιστικό χαρακτήρα που συναντούμε στις απαρχές του πολιτισμού .Είναι αυτός ο συλλογικός-κολλεκτιβιστικός χαρακτήρας που διακρίνει την υλιστική πλευρά της ζωής από την ανώτερη, πνευματική. Η ίδια η θνητή εικόνα της Μητέρας της Γης, της Δήμητρας, είναι η εικόνα της κάθε γυναίκας που γεννά παιδιά που είναι αδέλφια και αδερφές του παιδιού κάθε άλλης γυναίκας .Η μητέρα πατρίδα ,υπό τη μητριαρχία ,θα γνωρίζει μόνο αδέρφια και αδερφές και αυτό θα διαρκέσει έως ότου μια αποκλειστικά πατριαρχική εποχή θα την αντικαταστήσει, διαλύοντας την ενότητα της μάζας και αντικαθιστώντας την με μικρότερες οικογενειακές μονάδες.

Στις μητριαρχικές κοινωνίες αυτή η περίοδος της μητρικής αρχής βρίσκει συχνά νομική έκφραση:πράγματι συχνά επιβεβαιώνεται από το νόμο .Στηρίζεται στην αρχή της ελευθερίας και της ισότητας που θα συναντήσουμε συχνά ως ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό της ζωής στη γυναικοκρατία. Είναι επίσης η πηγή της αντίθεσης σε κάθε είδους περιοριστικούς φραγμούς.Είναι η αιτία της διεσταλμένης σημασίας ορισμένων εννοιών, οι οποίες, σύμφωνα με το πνεύμα της ρωμαϊκής paricidium (πατροκτονία), άργησαν να αντικαταστήσουν το φυσικό και γενικό νόημά τους με την εξατομικευμένη τους, δηλαδή περιορισμένη, εφαρμογή .Τέλος, είναι η πηγή της μεγάλης τιμής που αποδίδεται στην ιδέα της αλληλεγγύης και συμπάθειας (ελληνικά στο κείμενο) που δεν γνωρίζει όρια και περιλαμβάνει όλα τα μέλη της φυλής χωρίς διάκριση.Η απουσία συγκρούσεων και η αποστροφή για τον πόλεμο είναι χαρακτηριστικά που επαινούνται συνεχώς σε αναφορές μητριαρχικών κρατών .

Η ανύψωση του ανθρώπινου γένους και η πρόοδος της ηθικής συνδέονται στενά με την κυριαρχία της γυναίκας .Το ίδιο επίσης και η θέσπιση της κανονικοποίησης των ανθρώπινων σχέσεων και η καλλιέργεια του θρησκευτικού αισθήματος .Η τέρψη κάθε ανώτερης απόλαυσης πρέπει να συνδεθεί στενά με τη μητριαρχία .Η επιθυμία για μια πιο αγνή ζωή αναδύεται νωρίτερα στη γυναίκα παρά στον άνδρα, η οποία επίσης έχει σε υψηλότερο βαθμό τη φυσική ικανότητα να την κάνει πράξη.Ολόκληρος ο ηθικός κώδικας που αντικατέστησε τη βαρβαρότητα είναι έργο της γυναίκας .Η συνεισφορά της στην κοινωνία δεν είναι μόνο η δύναμη να δίνει ζωή, αλλά και η ικανότητα να προσφέρει όλα αυτά που κάνουν τη ζωή όμορφη. Δική της είναι η πιο πρώιμη γνώση των δυνάμεων της φύσης, δικό της είναι και το ένστικτο και η ελπίδα που νικούν τον πόνο του θανάτου .Υπό αυτήν την έννοια , η γυναικοκρατία εμφανίζεται ως μια μαρτυρία της προόδου του πολιτισμού .Είναι η πηγή και η εγγύηση των ωφελειών του, καθώς και μια απαραίτητη εκπαιδευτική περίοδος στην ιστορία του ανθρώπου . Η γυναικοκρατία είναι επομένως από μόνη της η υλοποίηση του φυσικού νόμου του οποίου οι επιταγές πρέπει να τηρούνται από ολόκληρες φυλές καθώς και από μεμονωμένα άτομα.

Ο κύκλος στον οποίο ανέπτυξα τις ιδέες μου έχει τώρα κλείσει. Ξεκίνησα τονίζοντας την αυτοτέλεια της μητριαρχίας σύμφωνα με όλους τους γραπτούς νόμους και συμπέρανα από αυτό την καθολική φύση της. Είμαι τώρα σε θέση να επιβεβαιώσω την πραγματική της θέση ανάμεσα στα οικογενειακά ήθη και να ολοκληρώσω την περιγραφή της.

Έλκοντας την καταγωγή της από τη ζωογόνο δύναμη της μητρότητας, της οποίας τη φυσική εικόνα αντανακλά, η γυναικοκρατία βρίσκεται εντελώς κάτω από την επίδραση της ύλης και των φυσικών φαινομένων από τα οποία έχει αντλήσει τους νόμους της .Η γυναίκα έχει μεγαλύτερη επίγνωση της ενότητας που διαπερνά όλη τη ζωή .Είναι πιο στενά συνδεδεμένη με την αρμονία του σύμπαντος, του οποίου εξακολουθεί να αποτελεί μέρος .Είναι πιο ευαίσθητη στον πόνο που προκαλεί η συνείδηση της θνητής μοίρας του ανθρώπου, και σε εκείνη την ευθραυστότητα της επίγειας ύπαρξης στην οποία η γυναίκα, και ιδιαίτερα η μητέρα, αφιερώνει τον οίκτο της. Αναζητά με μεγάλη λαχτάρα μια ανώτερη παρηγοριά και τη βρίσκει στα φαινόμενα της φύσης .Αλλά και αυτά επισης, τα συνδέει στενά με τη ζωογόνο μήτρα, τη δεκτική- προστατευτική, και τροφοδότρα μητρική αγάπη. Πειθαρχημένη από κάθε άποψη στο νόμο της υλικής ύπαρξης,της φύσης, προτιμά να στρέφει το βλέμμα της στο έδαφος, τοποθετώντας τις χθόνιες (ελληνικά στο κείμενο) δυνάμεις πάνω από αυτές του Ουράνιου Φωτός .Εντοπίζει την ανδρική ισχύ περισσότερο στα ποτάμια που διασχίζουν τις χώρες , υποτάσσοντας το ζωογόνο υγρό στοιχείο στην gremium matris (μητρική αγκαλιά) , τον ωκεανό (ελληνικό στο κείμενο) στη γη.Η ίδια της η ύπαρξη, θεμελιωμένη στο χώμα , αφιερώνει όλη της τη φροντίδα και τον κόπο στο να γίνει όμορφη η υλική ζωή, στην ''πρακτική αρετή'' (ελληνικά στο κείμενο). Στη γεωργία, την οποία ήταν η γυναίκα η πρώτη που ανέπτυξε, και στην κατασκευή τειχών, που οι αρχαίοι συνέδεαν πολύ στενά με τη λατρεία του χθόνιου, πετυχαίνει μια τελειότητα που συχνά θαυμάστηκε από τις μεταγενέστερες γενιές .Σε καμία άλλη περίοδο ,παρά μόνο κατά τη μητριαρχία, δεν δόθηκε τόση έμφαση στην εξωτερική εμφάνιση και την προστασία του σώματος, ενώ η πνευματική ομορφιά ελάχιστα τονίστηκε .Ούτε έχει υπάρξει άλλη εποχή που να εκφράζει τόσο σταθερά τον μητρικό δυϊσμό και ένα de facto πραγματιστικό πνεύμα .Καμία άλλη περίοδος δεν συνδέθηκε σε τέτοιο βαθμό με τον λυρικό ενθουσιασμό, αυτόν τον κατά βάση γυναικείο ψυχισμό , που έχει τις ρίζες του στην αγάπη για τη φύση .Με άλλα λόγια, ο γυναικοκρατικός τρόπος ζωής είναι ένας καλά οργανωμένος νατουραλισμός, οι νόμοι της σκέψης του είναι υλιστικοί, η εξέλιξή του είναι κυρίως υλική .Είναι ένα στάδιο πολιτισμού που είναι τόσο απαραίτητο όσο και παράξενο και ακατανόητο σε μια πατριαρχική εποχή .

Εκείνοι που πιστεύουν ότι ιστορικά προηγήθηκαν οι σταθερές σεξουαλικές σχέσεις , έρχονται αντιμέτωποι με μια σοκαριστική έκπληξη.Η κυρίαρχη ιδέα της αρχαιότητας, όχι μόνο δεν διαφέρει από τη δική τους, αλλά βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση. Η αρχή της Δήμητρας (του γάμου) πρωτοεμφανίζεται ως ο περιορισμός μιας ακόμα παλαιότερης αρχής στην οποία εναντιώθηκε πλήρως. Ο ίδιος ο γάμος φαίνεται ως η παραβίαση μιας θρησκευτικής εντολής .Η κατάσταση αυτή, ακατανόητη όπως εμφανίζεται στη δική μας ιδεολογία, αποδεικνύεται εν τούτοις από τις ιστορικές μαρτυρίες. Μόνο αυτή μπορεί να εξηγήσει ,προς όφελός μας, μια σειρά από περίεργα φαινόμενα που δεν είχαν ποτέ εκτιμηθεί στην πραγματική τους διάσταση. Μόνο έτσι μπορεί να εξηγηθεί η πεποίθηση ότι ο γάμος ,λόγω του αποκλειστικού του χαρακτήρα, απαιτεί την εξιλέωση της θεότητας του οποίου το νόμο παραβιάζει .Η φύση δεν έχει προικίσει τη γυναίκα με όλη αυτή τη γοητεία απλώς για να την αφήσει να μαραίνεται στην αγκαλιά ενός μόνο άντρα .Ο υλικός νόμος απεχθάνεται κάθε περιορισμό ,· μισεί όλους τους σταθερούς δεσμούς και θεωρεί την αποκλειστικότητα κάθε είδους ως αμαρτία ενάντια στη θεϊκή δύναμη .Αυτό το γεγονός, λοιπόν, εξηγεί όλα τα έθιμα που κάνουν τον ίδιο τον γάμο να λαμβάνει χώρα σε συνδυασμό με τελετουργίες θρησκευτικής πορνείας. Αν και διαφέρουν σε μορφή, είναι , παρ'όλα αυτά, παρόμοια στη θεμελιώδη ιδέα . Η απόκλιση από το φυσικό δίκαιο που συνεπάγεται ο γάμος πρέπει να εξιλεωθεί με την δραματουργική πορνεία, κερδίζοντας έτσι εκ νέου την εύνοια του θεού .Οι δύο θεσμοί που φαίνονται να αλληλοαποκλείονται, η πορνεία και ο σταθερός γάμος που προστετεύει ο νόμος , φαίνεται τώρα να συνδέονται με τους πιο στενούς δεσμούς: η ίδια η πορνεία γίνεται προστάτης της συζυγικής αγνότητας και η λατρεία αυτής της αγνότητας γίνεται ένας τρόπος ζωής με τον οποίο συνδέεται η κλήση της γυναίκας ως συζύγου .Είναι προφανές ότι η πρόοδος προς μια ανώτερη ηθική καθυστέρησε αρκετά αφού διεξήγαγε μια πάλη εναντίον μιας ηθικής η οποία, συν τοις άλλοις, προστατευόταν και από θρησκευτικές κυρώσεις. Η ποικιλία των ενδιάμεσων σταδίων που ανακαλύπτουμε αποδεικνύει, πράγματι, πόσο αμφίρροπη ήταν η τύχη του αγώνα που διεξήχθη για λογαριασμό αυτής της προόδου για χιλιάδες χρόνια. Η αρχή της Δήμητρας προέλαυνε αργά προς τη νίκη.Με την πάροδο των αιώνων το αντίτιμο που έπρεπε να πληρώσει η έγγαμη γυναίκα μειώθηκε και αντικαταστάθηκε με μικρότερο ποσό και με ευκολότερη υπηρεσία .Η βαθμιαία εμφάνιση αυτών των επιμέρους σταδίων αξίζει τη μέγιστη προσεκτική προσοχή μας. Αρχικά,ο ετήσιος μισθός δίνει τη θέση του σε ένα μόνο δώρο δηλαδή την προίκα. Αντί για την παντρεμένη γυναίκα είναι η ανύπαντρη κοπέλα που υπηρετεί ως εταίρα, η πορνεία, αντί να ασκείται μετά τον γάμο, ασκείται πλέον πριν .Αντί της παράδοσης χωρίς αντίσταση σε οποιοδήποτε αρσενικό, μόνο συγκεκριμένοι - λίγοι άνδρες επιλέγονται τώρα. Σε σχέση με αυτούς τους περιορισμούς εμφανίζεται η καθαγίαση της ιερόδουλης. Αυτό το βήμα είχε ιδιαίτερη σημασία, καθώς αναθετεί την πληρωμή της εξιλέωσης στους ώμους μιας συγκεκριμένης τάξης, απελευθερώνοντας έτσι την παντρεμένη γυναίκα ολοκληρωτικά από το προηγούμενο καθήκον της και συμβάλλοντας στην ανύψωση της κοινωνίας .Η πιο αντιπροσωπευτική μορφή της ατομικής εξιλέωσης της γυναίκας, βρίσκεται στη θυσία των μαλλιών της στο γάμο.Τα μαλλιά έχουν σε πολλές περιπτώσεις θεωρηθεί ως το ισοδύναμο του σώματος στην παλαιότερη εποχή. Οι αρχαίοι, ιδιαίτερα, τα έχουν συνδέσει στενά με τις ακανόνιστες σχέσεις αναπαραγωγής κατά τον εταιρισμό , ιδιαίτερα με τη πρασινάδα των βάλτων , το αρχέτυπο της στη φύση .Όλες αυτές οι φάσεις έχουν αφήσει μια σειρά από ίχνη στο πέρασμά τους, όχι μόνο στη μυθολογία, αλλά και στην ιστορία διαφορετικών λαών, και έχουν βρει λεκτική έκφραση ακόμη και στα ονόματα τόπων, θεών και φυλών .

Είναι παράξενο για εμάς, που είμαστε συνηθισμένοι σε διαφορετικό τρόπο σκέψης, να βλέπουμε συνθήκες και γεγονότα τα οποία υποβιβάζουμε στη λειτουργία ενός στενού οικογενειακού κύκλου, να ασκούν μια τόσο μεγάλη επιρροή σε ολόκληρο το κράτος, την άνοδο και την παρακμή του .

Αυτή η πτυχή της εξέλιξης του αρχαίου ανθρώπου με την οποία ασχολούμαστε τώρα, δεν έχει λάβει τη παραμικρή προσοχή από προηγούμενους ερευνητές .Ωστόσο, είναι ακριβώς αυτή η σύνδεση που υπάρχει ανάμεσα στη στάση απέναντι στη σχέση των φύλων και τη στάση ζωής και πεπρωμένου των εθνών που φέρνει την ακόλουθη μελέτη σε άμεση επαφή με τα πρωταρχικά ζητήματα της ιστορίας .Η σύγκρουση του ασιατικού κόσμου με τον ελληνικό, αναπαρίσταται ως αγώνας ανάμεσα στις Εταιρικές- Αφροδισιακές αρχές και των Ηρωϊκών-μονογαμικών αρχών .Ομοίως, η αιτία του Τρωικού Πολέμου μπορεί να ανιχνευτεί πίσω στην παραβίαση του συζυγικού συμφώνου.Υπό το πρίσμα της ίδιας ιδέας, η οριστική και ολοκληρωτική αντικατάσταση της Αφροδίτης, μητέρας των Αινεάδων, από την έγγαμη Ήρα, τοποθετείται στην εποχή του δεύτερου Καρχηδονιακού Πολέμου, δηλαδή στην περίοδο που η εσωτερική δύναμη του ρωμαϊκού λαού έφτασε στο αποκορύφωμά του .Η σύνδεση που υπάρχει μεταξύ όλων αυτών των φαινομένων δεν μπορεί να παραβλεφθεί .Η ιστορία έχει αναθέσει στη Δύση το καθήκον να οδηγήσει την ανώτερη, Δημητριανή αρχή στη νίκη λόγω της αγνότερης και καθαρής φύσης των λαών της, απελευθερώνοντας έτσι την ανθρωπότητα από τη σκλαβιά του κατώτερου τελτουρισμού τον οποίο η μαγική δύναμη του ανατολικού πολιτισμού την έχει κρατήσει αιχμάλωτη.

Στην πολιτική ιδέα του imperium, με την οποία εισήλθε στην αρένα της παγκόσμιας ιστορίας, οφείλει η Ρώμη τη δύναμη που της επέτρεψε να τερματίσει για πάντα ολόκληρο τον πολιτισμό που κάποτε επικρατούσε στην αρχαιότητα'' .

Μια μικρή ανακεφαλαίωση: είδαμε εν συντομία το έργο του ανθρώπου που συνδέθηκε όσο κανείς άλλος με τον όρο μητριαρχία. Με τη μικρή επαφή που μπορεί να έχει κανείς με αυτό, καταλαβαίνει αμέσως ότι ο Μπαχόφεν έβλεπε εξελικτικά την ιστορία του ανθρώπου. Χώρισε την ιστορία σε στάδια. Αρχικά,προηγήθηκε το στάδιο όπου επικρατούν ακανόνιστες σεξουαλικές σχέσεις και η καταγωγή των παιδιών υπολογίζεται από την πλευρά της μητέρας. Πρόκειται για το στάδιο του εταιρισμού, όπου η σεξουαλική ελευθερία συνυπάρχει με τη μητρική γραμμή διαδοχής (τον υπολογισμό της καταγωγής δηλαδή από τη μεριά της μητέρας) και τη γυναικεία καταπίεση . Μια τέτοια κατάσταση , αφόρητη για τις γυναίκες , τις οδήγησε σε εξέγερση (ο Αμαζονισμός είναι έκφραση αυτής της εξέγερσης ) . Επιβλήθηκαν ρυθμίσεις στις σχέσεις των δύο φύλων, η μονογαμία και η εγκράτεια. Διατηρήθηκε το μητρικό δίκαιο , και πλέον μπορούμε να μιλάμε για μητριαρχία αφού οι γυναίκες βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση: έχουμε μητρογράμμιση και η γυναίκα δεν είναι σεξουαλικό αντικείμενο .

Το επόμενο στάδιο είναι η πατριαρχία ,όπου εκεί ο υπολογισμός της καταγωγής περνά στον άντρα, αλλά διατηρούνται οι σταθερές γαμικές σχέσεις.

Το εξελικτικό αυτό σχήμα του Μπαχόφεν δεν βασίζεται στις υλικές -παραγωγικές δυνάμεις του ανθρώπου . Σύμφωνα με αυτό, η εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού είναι προϊόν της εξέλιξης του πνεύματος και της νόησης του ανθρώπου. Το μητρικό -πρωταρχικό στάδιο αποτελεί ένα υλικό-φυσικό στάδιο της ανθρωπότητας. Η μητέρα με το παιδί έχουν μια υλική-φυσική σχέση και αυτό αντανακλάται στην κοινωνική οργάνωση . Μπορούμε να πούμε ότι τα δύο πρώτα στάδια της ανθρωπότητας (το στάδιο του εταιρισμού και η μητριαρχία) είναι στάδια τελτουρισμού ή αλλιώς νατουραλισμού. Η φύση επιδρά άμεσα στην κοινωνική οργάνωση.

.Εν τούτοις όμως ,ο Μπαχόφεν έβλεπε στη μητριαρχία ένα προοδευτικό στάδιο. Η ανθρωπότητα πέρασε από το ζωώδες και ακανόνιστο στάδιο, στην οργανωμένη κοινωνία όπου χτίζονται πόλεις, ο άνθρωπος ασχολείται με τη γεωργία κ.α .

Το επόμενο στάδιο, όπου η καταγωγή υπολογίζεται πλέον από την πλευρά του πατέρα , είναι προϊόν της εξέγερσης του πνεύματος και ανάδυσής του πάνω από την ύλη. Ο πατέρας δεν έχει υλική-φυσική σχέση με το παιδί του, αλλά μια νοητική. Με την πατριαρχία η ανθρωπότητα μπαίνει σε ανώτερο πνευματικό στάδιο. Αν και ο Μπαχόφεν συνέδεσε τη μητριαρχία με τη γεωργία και την κοινοκτημοσύνη ,και την πατριαρχία με την ατομική ιδιοκτησία και το Imperium εν τούτοις αποδίδει τις αλλαγές αυτές στην διανοητική εξέλιξη της ανθρωπότητας και όχι το αντίθετο.

Στο σημείο αυτό βρίσκεται η σημασία του έργου του. Σε μια εποχή που οι σταθερές σχέσεις των δύο φύλων και η πυρηνική οικογένεια θεωρούνταν κάτι το στατικό και αμετάβλητο , ο Μπαχόφεν έδειξε τη διαλεκτική τους εξέλιξη. Μπορεί να μην απέδωσε την εξέλιξη αυτή στην υλική εξέλιξη του ανθρώπου, αρκούσε όμως μια τέτοια ιδέα να προκαλέσει την αντίδραση όλων των συντηρητικών κύκλων του δυτικού κόσμου, που έβλεπαν τη σταθερότητα ενός θεσμού (του γάμου) που στήριζε την εύρυθμη λειτουργία της καπιταλιστικής κοινωνίας του 19ου αιώνα ,να αμφισβητείται .

Μπορεί σήμερα πολλές από τις ιδέες του να έχουν απορριφθεί, όμως κάποιος που θέλει να καταλάβει στο πώς καταλήξαμε στα σημερινά συμπεράσματα για σημαντικά θέματα , όπως π.χ το γυναικείο ζήτημα, θα πρέπει να έρθει σε μια πρώτη επαφή με το έργο του. Όπως λέει ο V.F. Calverton για τον Μπαχόφεν ''Κανένας σήμερα δεν θα έπαιρνε τα επιχειρήματα και τις αποδείξεις του Μπαχόφεν στα σοβαρά ,αλλά την ίδια ώρα κανένας δεν θα μπορούσε να αρνηθεί ότι άσκησαν επιρροή στην εποχή τους. Επιπλέον , κανένας από όσους ενδιαφέρονται πάνω στην εξέλιξη της ανθρωπολογικής σκέψης , τουλάχιστον από ιστορική ματιά, δεν μπορεί να απορρίψει τον Μπαχόφεν όσο και αν θεωρεί αστήρικτα τα συμπεράσματά του''. ( -The Making Of Man. An Outline of Anthropology. Edited by V.F.Calverton. Εκδ. Random House, The Modern Library , New York. 1931,σελ. ix).

Εν τέλη , υπάρχει και άλλος, σοβαρός λόγος να δει κάποιος το τί είπε ο Μπαχόφεν. Μια σειρά από ιδέες που επικρατούν σε μεγάλο βαθμό στα σύγχρονα κινήματα για το γυναικείο ζήτημα, τη σεξουαλική επάνασταση, το φεμινισμό, τις σχέσεις των δύο φύλων , την ομοφυλοφιλία κ.α., έχουν τις ρίζες τους σε πολλά από αυτά που είχε πει ο Μπαχόφεν , άσχετα αν ήταν ή όχι σωστά . Η σύνδεση της γυναίκας με τη φύση , το σώμα,την ύλη και το παράλογο από τη μια μεριά ,και του πνεύματος και της λογικής με τον άντρα από την άλλη, εντοπίζονται ήδη στο έργο του Μπαχόφεν. Η ταύτιση της γυναίκας με τη ''λάγνα'' και παθητική Ανατολή και του άντρα με την ενεργητική και δραστήρια Δύση , πάλι βρίσκονται στο έργο του. Η άντληση πληροφοριών ,κατά βάση από τη μυθολογία και τον συμβολισμό από τον Μπαχόφεν,ως αναμφισβήτητα αποδεικτικά στοιχεία, συνεχίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από πολλά σύγχρονα φεμινιστικά κινήματα. Από την άλλη μεριά , και σε αντίθεση με πολλούς υποστηρικτές της ''σεξουαλικής επανάστασης'', ο Μπαχόφεν δεν πίστευε ότι η σεξουαλική ελευθερία οδηγεί στην ισχυροποίηση της γυναίκας, αλλά το αντίθετο :στη μετατροπή της σε αντικείμενο . Δεν πίστευε ,όπως είδαμε , αυτό που πολλές σύγχρονες φεμινίστριες πιστεύουν, ότι αρκεί και μόνο η μητρογράμμιση για να αποκτήσει δύναμη η γυναίκα.

Όλα αυτά όμως θα τα δούμε στη συνέχεια.

Το κείμενο του Μπαχόφεν βρίσκεται : The Making Of Man. An Outline of Anthropology. Edited by V.F.Calverton. Εκδ. Random House, The Modern Library , New York. 1931 σελ. 157-167.