space race

   Ο Ψυχρός πόλεμος,η ''κατάκτηση του διαστήματος''και το ερώτημα αν οι Η.Π.Α πήγαν πράγματι στο φεγγάρι(με αφορμή τον θάνατο του Ν.Άρμστρογκ).

Νοέμβρης 1985.Η μαύρη λιμουζίνα συνοδευόμενη από κουστωδία αστυνομικών και συμβούλων σταματά.Από μέσα βγαίνει ο Γκορμπατσόφ.Τον υποδέχεται εγκάρδια ο πρόεδρος των Η.Π.Α ,Ρόναλντ Ρήγκαν.Ο Σοβιετικός και ο Αμερικανός ηγέτης  συναντήθηκαν για πρώτη φορά,τον Νοέμβρη του 1985 στην Γενεύη στην Ελβετία.Ο Ρήγκαν έχει καθοδηγηθεί από τους image makers που τον συμβουλεύουν, να μην φορέσει βαριά ρούχα παρά το γεγονός ότι ήταν μια μέρα με πολύ κρύο,όπως ο ίδιος ο σύμβουλός του, Kuhn Jim παραδέχεται στο βιβλίο που εξέδωσε για τον Ρήγκαν(Ronald Reagan in private : a memoir of my years in the White House.Δες επίσης:

.http://www.youtube.com/watch?v=XIHyOb9IVnc ).Ο συμβολισμός ισχυρός σε μια κοινωνία του θεάματος:ο πραγματικά πιο γέρος Ρήγκαν,βοηθά τον (κατά 20 χρόνια!)πιο νέο Γκορμπατσόφ.Η εικόνα στους τηλεοπτικούς δέκτες είναι ανεστραμμένη.Ο Γκορμπατσόφ είναι ο γέρος που φοράει παλτό και κασκόλ και ο Ρήγκαν, που φορά μόνο το κοστούμι,είναι ο νέος.Η αμερικάνικη κοινωνία,βαθιά εξαρτημένη από την τηλεοπτική εικόνα λαμβάνει το μήνυμα του θνήσκοντος γερασμένου σοσιαλισμού,σε αντιδιαστολή με τον νέο-γεμάτο ενέργεια καπιταλισμό.Πολλοί μάλιστα θεώρησαν ότι η εικόνα αυτή ,έβλαψε αρκετά την γενικότερη εικόνα του σοσιαλισμού...

Ο-ντυμένος μόνο με κοστούμι-Ρήγκαν ,συναντά τον- ντυμένο σαν κρεμμύδι -Κορμπατσόφ.

Τώρα,τι σχέση έχει αυτό θα μπορούσε να πει κανείς με τον αγώνα για την κατάκτηση του διαστήματος(space race)και με το αν πράγματι πήγαν οι Αμερικάνοι στο φεγγάρι;Έχει και παραέχει,γιατί σε μια κοινωνία του θεάματος (όπως οι Η.Π.Α του Ρήγκαν)  η δημοσιοποίηση του αγώνα αυτού,ήταν ενταγμένη καθαρά στις ανάγκες που επέβαλε το θέαμα.

Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι Η.Π.Α κατάφεραν και προσελήνωσαν όχημα(σε αντίθεση με τους Σοβιετικούς)γιατί ήταν κάτοχοι υψηλότερης τεχνολογίας.Μάλιστα,κάποιοι θεωρούν ότι ο θάνατος του Σοβιετικού υπεύθυνου διαστημικού προγράμματος,Κορόλεβ,καθυστέρησε την επίτευξη του στόχου από μεριάς Ε.Σ.Σ.Δ ,και οδήγησε σε αποτυχημένες προσπάθειες οι οποίες έγιναν γνωστές μετά την πτώση του καθεστώτος.Για αυτό το λόγο υποτίθεται ότι  η Ε.Σ.Σ.Δ εγκατέλειψε την προσπάθεια να στείλει ανθρώπους στο διάστημα.

Αντίθετα από την Σοβιετική Ένωση,σύμφωνα πάντα με την πλειοψηφική άποψη,οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν διαθέσιμα  έμψυχο υλικό και χρήματα,και κατάφεραν να πετύχουν σε μια προσελήνωση.

Ανεξάρτητα με το αν η άποψη αυτή είναι η αλήθεια,η επιτυχία αυτή για τις Η.Π.Α δεν επιτεύχθηκε εύκολα.Η πρόθεση όμως,ήταν διαφορετική.Όσες αποτυχημένες προσπάθειες και αν είχαν οι Η.Π.Α ,ο στόχος έπρεπε να επιτευχθεί.Η στοχοπροσήλωση αυτή,δεν ήταν μια προσωπική επιλογή των υπευθύνων της ΝΑΣΑ,αλλά εντολή, κατ'ουσία, του ίδιου του προέδρου Κέννεντυ.Ο πρόεδρος των Η.Π.Α ,Τζων Κέννεντυ,στην ομιλία του στο πανεπιστήμιο του Ράις,τον Σεπτέμβρη του 1962(.http://en.wikipedia.org/wiki/Space_Race ),ήταν σαφής:οι Η.Π.Α είχαν ήδη αποφασίσει να πάνε στο φεγγάρι,ακριβώς επειδή είναι ένα δύσκολο εγχείρημα,ή τουλάχιστον φαινόταν ως τέτοιο.Ο Σοβιετικός πρόεδρος,ουδέποτε έκανε τέτοια δήλωση...

Η επιμονή των Η.Π.Α να πάνε στο φεγγάρι,''ανεξαρτήτου κόστους'',δεν έχει καμμία σχέση με την βελτίωση της στρατιωτικής τους ισχύος όπως πιστεύουν πολλοί .Η Σοβιετική Ένωση,που δεν έστειλε  άνθρωπο στο φεγγάρι,σε καμμία περίπτωση δεν θεωρήθηκε(ακόμα και από τους ίδιους τους Αμερικανούς)ως υποδεέστερος αντίπαλος στον ''διαστημικό πόλεμο''.Πολλοί μάλιστα ισχυρίσθηκαν ακριβώς το αντίθετο.Δηλαδή, ότι η Σοβιετική Ένωση,έστω και αν δεν κατάφερε να στείλει άνθρωπο στην σελήνη,στρατιωτικά-πυρηνικά ήταν πιο εξελιγμένη.Άλλωστε, η Ε.Σ.Σ.Δ  είχε ήδη καταφέρει να στείλει δορυφόρο γύρω από τη γη, πράγμα που σημαίνει ότι δεν υπήρχε κάποιο στρατιωτικό πλεονέκτημα στην αποστολή ανθρώπου στη σελήνη. Ο οποιοσδήποτε στρατιωτικός σκοπός (π.χ διηπειρωτικός πύραυλος ) θα μπορούσε να επιτευχθεί και από την Ε.Σ.Σ.Δ. αφού την ίδια ακριβώς δουλειά έκανε και ένας δορυφόρος που μπήκε σε τροχιά γύρω από τη γη. 
Είναι γεγονός , ότι σε κάθε περίπτωση σε στρατιωτικό επίπεδο  η Ε.Σ.Σ.Δ''απολάμβανε'' σεβασμού ακόμα και  μετά την αμερικάνικη επιτυχία.Όπως και να'χει,ο λόγος που οι Η.Π.Α ήθελαν πάση θυσία να προσεληνώσουν άνθρωπο,δεν ήταν στρατιωτικός. Ήταν καθαρά επικοινωνιακός.Μια προσπάθεια ενταγμένη πλήρως στο θέαμα.

Σύμφωνα με τους ίδιους τους Σοβιετικούς,δεν υπήρχε επιθυμία σε τόσο μεγάλο βαθμό να σταλεί άνθρωπος στη σελήνη,ώστε να κινδυνέψουν άνθρωποι.Οποιαδήποτε επιστημονική ανακάλυψη ή στρατιωτική υπεροχή έδινε μια προσελήνωση,αυτή μπορούσε να επιτευχθεί από μη επανδρωμένα οχήματα.Για τους Σοβιετικούς,η αποστολή επανδρωμένου αεροσκάφους,εκτός από επικίνδυνη ,ήταν ανώφελη.Για τους Σοβιετικούς μια τέτοια αποστολή αποτελούσε(και εν πολλοίς ήταν) μόνο σόου.

Βέβαια, η αλήθεια είναι ότι το σοβιετικό καθεστώς χρησιμοποίησε και αυτό επικοινωνιακά τις επιτυχίες του στην ''κούρσα του διαστήματος''.Για παράδειγμα,ο βασικότερος λόγος που στάλθηκε η κοσμοναύτρια-πολίτης Β.Τερέσκοβα στο διάστημα,ήταν η διαφήμιση εκ μέρους του καθεστώτος,μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας που δίνει τον πρώτο λόγο στους πολίτες και ειδικά στις γυναίκες.Την εποχή αυτή ,η Ε.Σ.Σ.Δ,προσπαθούσε να επέμβει σε κοινωνίες(σε Ασία και Αφρική)που επεδίωκαν να διώξουν την αποικιοκρατία και να εκσυγχρονιστούν.Η εικόνα μιας γυναίκας που μπορεί να γίνει αστροναύτης, λειτουργούσε καταλυτικά στα μυαλά όλων εκείνων των προοδευτικών δυνάμεων που ήθελαν να απαλλαγούν από την καθυστέρηση που τους είχε καταδικάσει η αποικιοκρατία. Άλλωστε, είναι γνωστές οι εικόνες των Σοβιετικών ηγετών που παραλαμβάνουν τους κοσμοναύτες ,ανάμεσα σε πλήθη ανθρώπων,από το αεροδρόμιο.Από την άλλη μεριά,ούτε το σοβιετικό καθεστώς λυπήθηκε έμψυχο υλικό ώστε να σταματήσει κάποιο στρατιωτικό πρόγραμμα.Πολλές φορές αποτυχημένες εκτοξεύσεις προκάλεσαν τον θάνατο κοσμοναυτών,κάτι που έγινε γνωστό με την πτώση του καθεστώτος.Αυτό όμως που ήθελε το καθεστώς,ήταν να μην ξοδευτούν άνθρωποι και χρήματα για ένα σόου,το οποίο στις σοβιετικές κοινωνικές συνθήκες θα ήταν άχρηστο,και δεν θα λειτουργούσε στο επίπεδο που λειτούργησε στις Η.Π.Α.Με λίγα λόγια,αν η Σοβιετική Ένωση έκρινε ότι μια προσελήνωση ανθρώπων ''ζωντανά μεταδιδόμενη'' θα βοηθούσε την αναπαραγωγή του καθεστώτος,όπως βοήθησε στις Ή.Π.Α,δεν θα ''τσιγγουνευόταν'' τίποτα.

Την εποχή που οι Η.Π.Α αποφάσισαν να στείλουν ανθρώπους στο διάστημα,οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ήδη μια ώριμη κοινωνία του θεάματος.Σύμφωνα με τα ''Στατιστικά πάνω στο Ράδιο και την Τηλεόραση το 1950-1960''της Unesco(έκδοση Workshops of the

United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization,

Place de Fontenoy,Paris 1963)310 κάτοικοι των Η.Π.Α είχαν δική τους τηλεόραση για κάθε 1000 άτομα πληθυσμό,αντί μόλις 19 της Σοβιετικής Ένωσης.Η συντριπτική πλειοψηφία των Αμερικανών που θυμόντουσαν την προσελήνωση,είχαν δεί ''ζωντανά'' από τους τηλεοπτικούς τους δέκτες το όλο εγχείρημα.Την ίδια ώρα ,το 1955(σύμφωνα πάλι με τα στοιχεία της Unesco)στην Ε.Σ.Σ.Δ εκδόθηκαν 54.732 βιβλία αντί 12.589 στις Η.Π.Α.Σχεδόν είκοσι χρόνια μετά(1978) η κατάσταση δεν είχε αλλάξει:Η Ε.Σ.Σ.Δ ήταν από τους μεγαλύτερους εξαγωγούς βιβλίων.Για κάθε ένα εκατομμύριο κατοίκους,η Ε.Σ.Σ.Δ εξήγαγε 328 τίτλους βιβλίων,αντί 220 της Αμερικής,και 600 της Ευρώπης.Για κάθε χίλιους κατοίκους στην Ε.Σ.Σ.Δ εκδίδονταν 394 εφημερίδες και στην Αμερική 158 (BOOKS AND THE MASS MEDIA: MODES OF INTERACTION I N THE U. S .S .R. UNESCO,

by V. D. S t e l m a k h).

Η σύγκριση του οπτικοποιημένου θεάματος βγάζει ηττημένη σίγουρα την Ε.Σ.Σ.Δ.Για πολλούς μάλιστα(και για να επιστρέψουμε στην αρχή του άρθρου)η αδυναμία της σοβιετικής εξουσίας να πειθαρχήσει μέσω εικόνας την σοβιετική κοινωνία (όπως συνέβαινε στις Η.Π.Α την ίδια εποχή) ,αποτελεί την βασική αιτία που η ίδια η εξουσία αποφάσισε να κατεδαφίσει τον δυσκίνητο αυτό μόρφωμα.Δεν είναι ό,τι πιο εύκολο για ένα καθεστώς να αυτοαναπαραχθεί,όταν οι υπήκοοί του διαβάζουν λογοτεχνία(έστω και συστημική)από ό,τι ένα καθεστώς που μιλά μέσω της εικόνας .Μην ξεχνάμε ότι το σοβιετικό καθεστώς στα πλαίσια της ιδεολογικής του αυτοαναπαραγωγής,διαφήμιζε ως επιτυχίες πράγματα πολύ διαφορετικά από αυτά των Η.Π.Α(π.χ επένδυε στην παιδεία και την αυτομόρφωση αντί στην κατανάλωση ,ζητούσε τη συμμετοχή σε μαζικές εκδηλώσεις αντί να εξιδανικεύει την εξατομικευμένη διασκέδαση,μαζική χρήση των  ΜΜΜ αντί τα  ιδιωτικά αυτοκίνητα κ.α.).Είναι σαφές ότι η αναπαραγωγή της Σοβιετικής κοινωνίας δεν στηριζόταν στην εξατομικευμένη κατανάλωση μιας εικονικής πραγματικότητας . Όμως,μια τέτοια κοινωνία , μια κοινωνία δηλαδή που θέτει στον πυρήνα της ιδεολογικής της θεμελίωσης κοινωνικές αξίες, είναι πιο πιθανό να παρουσιάσει αντιφάσεις και αναντιστοιχίες,με αποτέλεσμα να τρίξουν τα θεμέλιά της(είναι δύσκολο πράγμα να είσαι μια διεφθαρμένη εξουσία ,όπως ήταν η σοβιετική εξουσία από το 50 και έπειτα,   την ίδια ώρα να  ζητάς από τους υπηκόους σου να διαβάσουν όλο τον Λένιν,και εσύ ο ίδιος να ζείς στην χλιδή,χωρίς αυτό να προκαλέσει τριγμούς).Συνεπώς, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η εικόνα μιας προσελήνωσης ανθρώπου πιθανόν να άφηνε αδιάφορη την σοβιετική κοινωνία.Ο Σεργκέι Χρούτσεφ, γιός του τότε αρχηγού της Σοβιετικής Ένωσης,το είπε με απλά λόγια :''ο ρωσικός λαός είχε προβλήματα με τα ζητήματα της καθημερινής ζωής, δεν τους ενδιέφερε ο πρώτος άνθρωπος στο φεγγάρι'' https://www.scientificamerican.com/article/apollo-moon-khrushchev/ ..Την ίδια ώρα που ο Κέννεντυ υποσχόταν δημόσια ότι οι Η.Π.Α θα στείλουν άνθρωπο στη σελήνη, την ίδια ώρα ο Χρούτσεφ υποσχόταν δημόσια στους Σοβιετικούς ότι θα φτάσουν και θα ξεπεράσουν τις Η.Π.Α στην παραγωγή τροφίμων, σπιτιών κ.α

Όσον αφορά τις κοινωνίες ώριμου θεάματος (όπως ήταν οι Η.Π.Α τη δεκαετία του '60) η επιτυχία αυτή θα λειτουργούσε διαφορετικά για την πλειοψηφία του πληθυσμού, και ειδικά για την αμερικάνικη εργατική τάξη.Το ζήτημα είναι ότι η εργατική τάξη στις θεαματικές κοινωνίες  είναι δύο φορές αλλοτριώμενη(μία ως παραγωγός του πλούτου και μία ως καταναλωτής του ).Ως αλλοτριωμένη,όχι μόνο αδυνατεί να επιβάλει σε μια κοινωνία την κατασκευή τέτοιων ''τεχνολογικών θαυμάτων'' που θα της επέτρεπαν να διαβιώσει καλύτερα,αλλά υποστηρίζει και τεχνολογίες που το μόνο σκοπό που έχουν(όπως είπαμε και πιο πάνω)είναι να αφήσουν εντυπώσεις με σκοπό την αναπαραγωγή του καπιταλιστικού συστήματος.Στις Ηνωμένες Πολιτείες η επίδειξη ενός τέτοιου τεχνολογικού ''θαύματος'',(η ''κατάκτηση του διαστήματος '' δηλαδή) ήταν  εύκολη μέσω τηλεόρασης.Γενικά, η οπτικοποίηση αυτού του θεάματος βοηθούσε στην ιδεολογική επιβολή-αποδοχή  του χωρισμού της εργασίας σε πνευματική και σωματική, πράγμα απαραίτητο στην επιβίωση του καπιταλισμού ως σχέση εργασίας.Η αμερικάνικη εργατική τάξη(η οποία ήταν αρκετά διεκδικητική την εποχή αυτή )πείστηκε ως καταναλωτής της εικόνας,για την πνευματική της ''ανεπάρκεια''. Το γεγονός ότι μια προσελήνωση ήταν τελείως άχρηστη ''επιτυχία'' για την καλυτέρευση των συνθηκών ζωής της εργατική τάξης , κρύφτηκε πολύ καλά πίσω από το γεγονός ότι η ''επιτυχία'' αυτή παρουσιάστηκε ως ένα τεχνολογικό θαύμα το οποίο μόνο μια καπιταλιστική κοινωνία στην οποία κυριαρχεί η διαίρεση της εργασίας σε πνευματική και σωματική μπορεί να πετύχει .Το ότι διάφορα (άχρηστα ή χρήσιμα) τεχνολογικά επιτεύγματα μιας καπιταλιστικής κοινωνίας λειτουργούν ενισχυτικά σε ιδεολογικό επίπεδο για την επιβολή και αποδοχή του χωρισμού της διανοητικής με τη σωματική εργασία (της πεμπτουσίας δηλαδή του καπιταλισμού) είναι κάτι που δεν θα πρέπει να μας φαίνεται παράξενο.Είναι αρκετά ενδεικτικό, ότι στα εκατομμύρια των μεταναστών από τις φτωχές χώρες προς τις Η.Π.Α,οι οποίοι προορίζονταν να γίνουν η εργατική τάξη της χώρας,  η θέαση και μόνο των ουρανοξυστών λειτούργησε καταλυτικά στο να αποδεχτούν την ''παντοδυναμία'' του κεφαλαίου  .

Αισθανόμενη δέος η αμερικάνικη εργατική τάξη  μπροστά στο τεχνολογικό επίτευγμα της προσελήνωσης ,συνειδητοποίησε πόσο ανίκανη είναι η ίδια από μόνη της να δημιουργήσει τέτοιο ''θαύμα'' και πόσο απαραίτητη είναι επιστημονική διανόηση(και ως εκ τούτου πόσο δικαιολογημένος είναι ο χωρισμός σωματικής-πνευματικής εργασίας).Η άρρητη αποδοχή εκ μέρους της εργατικής τάξης της αδυναμίας της να δημιουργήσει μόνη της(χωρίς την τεχνική/επιστημονική διανόηση)διαστημόπλοια που ταξιδεύουν στο φεγγάρι,πιθανόν να δημιουργούσε ένα αίσθημα ήττας στην τάξη αυτή.Το αίσθημα αυτό,''γλύκαινε'' κάπως με το γεγονός ότι η τάξη που μπορούσε να ηγηθεί της προσπάθειας(η αστική τάξη και η γραφειοκρατία της δηλαδή),ανήκε στο ίδιο έθνος με εκείνη την τάξη(την εργατική)που εκτελούσε εντολές ή παθητικά στήριζε την όλη προσπάθεια(π.χ πληρώνοντας φόρους ή,ακόμα πιο σημαντικό δεχόμενη να αμβλύνει την ταξική πάλη για χάρη της επίτευξης του στόχου).Η εργατική τάξη,από την βάση της κοινωνικής πυραμίδας στήριζε (ή έπρεπε να στηρίξει)την όλη προσπάθεια.Ως εκ τούτου,η ανάδειξη του εθνικού χαρακτήρα της προσπάθειας ήταν απαραίτητη και υπό την έννοια αυτή, η τηλεοπτική μετάδοση της προσελήνωσης αφορούσε περισσότερο το εσωτερικό των Η.Π.Α παρά το εξωτερικό.Το κάρφωμα της αμερικάνικης σημαίας στην σελήνη και το αίσθημα της ''εθνικής υπερηφάνειας'',ισοφάριζε κατά κάποιο τρόπο το αίσθημα κατωτερότητας της εργατικής τάξης.Σε αυτήν την περίπτωση, η ανάδειξη του εθνικού σκοπού(όπως γίνεται με κάθε σκοπό που ''στηρίζεται'' στο έθνος,από τον αθλητισμό μέχρι την εκμάθηση του ''ένδοξου παρελθόντος'') ζημίωσε την ταξική πάλη.Έτσι,σημασία δεν έχει αν οι Η.Π.Α πήγαν στο φεγγάρι,ή αν απέδειξε κάτι αυτή η επιτυχία.Άλλωστε,για να έχουν την τεχνολογία να κατασκευάσουν μια εικονική προσελήνωση εκείνη την εποχή,πιθανόν σημαίνει ότι μπορούσαν και να την κάνουν πράξη.Το θέμα είναι μόνο τι αντίχτυπο είχε η επιτυχία αυτή ανεξάρτητα από την χρηστική της αξία.Σημασία έχει το θέαμα και εικόνα αυτού του επιτεύγματος.Σημασία έχει ότι η ίδια ακριβώς εικόνα είχε διαφορετική σημασία και βαρύτητα για τα δύο καθεστώτα(Ε.Σ.Σ.Δ-Η.Π.Α),με αποτέλεσμα ο ένας από τους δύο να την θέλει πιο πολύ,και να κάνει τα πάντα για να την πετύχει.